Leonid İlyiç Brejnev (Rusça: Леонид Ильич Брежнев; 19 Aralık 1906; Kamenskoye, Çarlık Rusyası (bugün Dnyeprodzerjinsk, Ukrayna) - 10 Kasım 1982; Moskova, SSCB), Ukraynalı Sovyet politikacıdır. 1964-1982 yılları arasında (18 yıl) Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak SSCB'yi yönetmiştir.
Leonid İliç Brejnev bir işçi olan İlya Brejnev (1874-1930) ile Natalya Brejneva (1886-1975)'nın oğlu olarak Ukrayna'nın Dnyeprodzerjinsk bölgesinde doğdu. Babası İlya Brejnev metalurji fabrikasında işçi olarak çalışmaktaydı.
Brejnev 1923'te Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin (SBKP) Genç Komünistler Birliği'ne (Komsomol) girdi. 1927'de Kursk Ziraat ve Teknik Enstitüsü'nü bitirdikten sonra bir süre tarım müfettişliği yaptı ve tarım üretimini örgütlemek üzere Urallar'a gönderildi (1927-30). 1927'de Viktorya Denisova ile evlendi.
1931-1935 yılları arasında Dnyepropetrovsk Metalurji Enstitüsü'nde eğitim gördü. Aynı kentte mühendis ve teknik okul müdürü olarak çalıştı. Bu arada 1931'de üye olduğu SBKP'nin yerel örgütünde çeşitli görevlerde bulundu. Stalin yönetimi altında yıldızı hızla parladı ve 1938'de partide sürekli kadroya alındı. 1939'da ise Komünist Parti Dnyepropetrovsk bölge sekreterliğine yükseldi.
II. Dünya Savaşı sırasında Kızıl Ordu'da parti komiseri olarak görev aldı ve çeşitli cephelerde savaştı. 1941'de albaylığa, 1943'te tümgeneralliğe yükseltildi. 4. Ukrayna Cephesi'nin siyasal yönetimini üstlendi (1942-45). 1944'te Ukrayna Cephesi siyasi komiseri oldu ve Kafkasya, Karadeniz ve Ukrayna cephelerinde ordu siyasi komiseri olarak görev aldı.
Savaştan sonra Ukrayna'daki çeşitli bölge parti komitelerinin başkanlığını yürüttü. Ukrayna'nın Zaparojya ve Dinyeper bölgelerinde savaşta zarar görmüş işletmelerin onarılması ve yeniden üretime açılması çalışmalarından sorumlu oldu. Bu çalışmalarda gösterdiği başarılarından dolayı 7 Aralık 1947'de Lenin Nişanı ile ödüllendirildi.
Dinyeper Lenin Hidroelektrik Santralı ve Zaporoj'daki çelik tesislerinin kuruluşunda görev aldı. 1950'de Moldova Komünist Partisi Merkez Komitesi birinci sekreterliğine getirildi. 1952'de bizzat Stalin'in önerisiyle SBKP'nin XIX. Kongre'sinde Merkez Komitesi üyeliğine, Merkez Komitesi'nin ilk toplantısında da Merkez Komitesi sekreterliği ve Merkez Komitesi Prezidyumu'nun aday üyeliğine seçildi.
Stalin'in Mart 1953'te ölmesi üzerine, Merkez Komite'deki bütün görevlerinden çekilmek zorunda bırakıldı ve korgeneral rütbesiyle Savunma Bakanlığı siyaset dairesinin başkan yardımcılığına getirildi. Ama çok geçmeden Kazakistan Komünist Partisi ikinci genel sekreterliği görevine atanarak Kazakistan'a sürüldü (1954). Bu görevi sırasında parti içinde Kruşçev'i destekleyen kanatta yer aldı ve Nikita Kruşçev'in öncülük ettiği İşlenmemiş Toprakların Tarıma Açılması Kampanyasının başarılı bir uygulayıcısı oldu. Böylece tarımsal üretimin artmasında etkili oldu. Kısa bir süre sonra Kazakistan Komünist Partisi birinci sekreterliğine yükseldi (1955).
SBKP'nin 1956'daki XX. Kongresi'nde yeniden eski görevlerine döndü ve Merkez Komitesi'ne seçildi. Ertesi yıl Kruşçev'i görevden uzaklaştırmayı amaçlayan Moskova hizbine karşı mücadelede gösterdiği bağlılık nedeniyle, Prezidyum asil üyeliğine getirildi. Ağır sanayi ve özellikle uzay araştırmaları alanlarında üstlendiği görevleri başarıyla yerine getirdiği için "sosyalist emek kahramanı" nişanı aldı. 7 Mayıs 1960'ta, Kliment Voroşilov'un yerine SSCB'de devlet başkanlığına denk olan Yüksek Sovyet Prezidyumu başkanlığına getirildi. 15 Temmuz 1964'te bu görevinden istifa etti ve Merkez Komitesi ikinci sekreteri olarak Kruşçev'in yardımcılığını üstlendi. Ancak bir süre sonra SBKP Merkez Komitesi Başkanı Mikhail Suslov'un Kruşçev'e karşı başlattığı muhalefette yer aldı. Moskova hizbi olarak adlandırılan bu muhalefet Kruşçev'i istifaya zorladı.
14 Ekim 1964'te Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreterliği'ne Leonid Brejnev, Yüksek Sovyet Prezidyumu Başkanlığı'na Nikolay Podgorni, hükûmet başkanlığına ise Aleksey Kosigin getirildi. Brejnev, demokratik merkeziyetçilik politikasını ısrarla savunan parti ideoloğu Mikhail Suslov'un önerdiği biçimde önceleri kolektif liderlikte görev aldı. Bu yönetimde Leninist ilkelerin yeniden uygulanışıydı. Böylece Sovyetler Birliği'nde troyka yönetimi başlamış oldu. Ancak başbakan Aleksey Kosigin ile "kolektif önderliği" kısa bir süre paylaştıktan sonra yönetimin en etkili kişisi olarak öne çıktı. Bununla birlikte, kolektif önderlik sistemi çerçevesinde, kapitalist ülkelerle diplomatik ilişkiler ve ekonomik kalkınma gibi birçok devlet işini Bakanlar Konseyi Başkanı Kosigin ile Yüksek Sovyet Prezidyum başkanı Nikolay Podgorni'ye bıraktı ve daha çok askeri işler ve dış politika sorunlarıyla ilgilendi.
Brejnev yönetimi Sovyet vatandaşlarının ekonomik refahının önemli ölçüde iyileştiği bir dönem olarak dikkat çekti. Kosigin'in ekonomik reformları toplumun temel ihtiyaçlarının karşılanmasında etkili oldu ve 1966-1970 yılları arasında uygulanan beş yıllık plan Sovyet tarihindeki en verimli sonuçların alınmasını sağladı. 1967 yılında tüm çalışanlar için haftalık tatil 2 güne çıkartıldı.
Eylül 1965'te, zafiyet gösteren Doğu Bloku'na bir çeki düzen vermek amacıyla Varşova Paktı'nın daha iyi işleyecek bir duruma getirilmesini ve önemli işlerin ele alınması için "sürekli ve hazır bir mekanizma" kurulmasını istedi.1 1966'da yapılan XXIII. Kongre'de Leninist ilkelere bağlılığını ilan etti. Bu arada ülkedeki ideolojik muhalefeti bastıracak önlemler aldı.
Daha önce 1961-64 arasında birçok yabancı ülkeye geziler yapan Brejnev, 1965'te de Arnavutluk dışındaki bütün Doğu Avrupa ülkelerini dolaşarak Doğu Bloku içindeki dayanışmayı güçlendirmeye çalıştı. 1968'de Alexander Dubček yönetimindeki Çekoslovakya, sosyalist yönetim sistemini ve parti denetimini liberalleştirme girişiminde bulununca, SSCB Varşova Paktı üyesi beş ülkeyle birlikte Çekoslovakya'ya müdahale etti. Brejnev, bir Doğu Avrupa ülkesinde SSCB ya da öteki Varşova Paktı üyelerinin çıkarlarına zarar verecek gelişmeler karşısında askeri müdahale hakkının doğacağını savunarak işgal hareketini meşrulaştırmaya çalıştı. Bu görüş Batı'da Brejnev Doktrini olarak adlandırıldı.
22 Ocak 1969'da suikast girişimine uğradı, ancak yara almadan kurtuldu.
Brejnev 1970'lerde, yeni bir "barış içinde birlikte yaşama" politikası çerçevesinde Batı ve özellikle de Amerika Birleşik Devletleri'yle (ABD) gerginlikleri azaltmaya çalıştı. Uluslararası alanda yumuşama politikasını (detant) savunarak, bu politikaya dünya uluslarının istedikleri sistemi özgür iradeleriyle seçebilmeleri ve devletlerin birbirlerinin içişlerine karışmamaları biçiminde tanımladı. ABD'nin Vietnam müdahalesinin iki büyük devlet arasında bir çatışmaya varmasını engelledi. Ancak gerek Vietnam'a gerekse emperyalizme karşı bağımsızlık mücadelesinde bulunan diğer Güneydoğu Asya ve Afrika ülkelerine maddi ve manevi destekte bulunmaktan çekinmedi. 1971 yılında hem Avrupa'da oluşmaya başlayan yumuşama hem de ABD ile stratejik silah dengesi kavramını kabul etti.2 Almanya Şansölyesi Willy Brandt ile, Alman Demokratik Cumhuriyeti ve Almanya Federal Cumhuriyeti'yle Polonya'nın sınırlarını tanıyan bir antlaşma imzaladı (1970). ABD Başkanları Richard Nixon ile SALT 1 (1972) ve Jimmy Carter ile SALT 2 (1979) olarak bilinen Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri'nin yürütülmesinde ve 1975'te Helsinki'de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı Nihai Senedi'nin imzalanmasında önemli rol oynadı.
Öte yandan dış tehditlere karşı Sovyet askeri gücünü çarpıcı bir biçimde artırıp modernleştirmeye çalıştı. Gelişmekte olan ülkelerdeki "ulusal kurtuluş Savaşları"nı destekleme politikası izledi. 1978'de Afganistan'da iktidara gelen sosyalist Babrak Karmal hükümetinin ABD tarafından silahlandırılan Taliban teröristlerince düşürülmeye çalışılması üzerine Afganistan'a askeri müdahalede (1979) bulundu. Ancak bu askeri müdahale Moskova'da Brejnev'e karşı ilk ciddi muhalefet hareketinin oluşmasına sebep oldu. Bu konuda Politbüro'da önemli tartışmalar yaşansa da Brejnev, merkez komitenin etkili ismi Mihail Suslov'un ve Savunma Bakanı Dmitri Ustinov'un desteğini almayı başardı.
İç politikada rejimi yıkmaya çalışanlara müsamaha göstermedi. Tarımsal alanda üretimin artmasını sağlamakla birlikte hızla artan nüfusun ihtiyaçlarını karşılamakta zorlandı. Ancak ağır sanayi üretimi ve genel olarak ekonomik kalkınma ile halkın gelir seviyesinin yükselmesinde gösterdiği başarı ile 18 yıllık iktidarı Sovyetler Birliği'nde bir istikrar dönemi olarak dikkat çekti.
Brejnev, 9 Nisan 1971'de SBKP genel sekreterliğine yeniden seçildi. 8 Mayıs 1976'da ise Sovyetler Birliği mareşalliğine getirildi. Böylece Stalin'den sonra en yüksek askeri rütbeye getirilen ikinci parti önderi oldu. Ekim Devrimi'nin 60. yılında kabul edilen ve SSCB'yi "bütün halkın devleti" olarak tanımlayan 1977 Anayasası ile toplumsal düzen ve parti yapısı yeniden düzenlendi. Podgorni'nin 24 Mayıs 1977'de Prezidyum başkanlığı görevinden alınmasıyla kolektif önderlik sistemi sona erdi. 16 Haziran'da oybirliğiyle Prezidyum başkanlığına seçilerek SSCB'de hem devlet başkanlığı, hem de parti genel sekreterliğini üstlenen ilk yönetici olan Brejnev, her iki görevini de ölümüne değin sürdürdü.
Kendini Sovyet Rusya'nın demokrasisinin en önemli savunucusu olarak göstermek isteyen Brejnev, 1977 yılında kabul edilen yeni SSCB anayasasının düzenlenmesinde öncü olmuş, ancak iktidara gelmesinden itibaren "muhalif" gördüğü kişilere karşı sert bir siyasi tutum takınmıştır. Üç defa sosyalist çalışma kahramanlığı madalyası kazanan, SSCB kahramanı unvanı ve Lenin edebiyat Ödülü alan L.İ. Brejnev, ülke içinde "yumuşama" siyasetinin öncüsü sayılmasına karşın, eski Çekoslovakya ve Afganistan'a askeri çıkartmada olmasına da önayak olmuştur. Genel ekonomik tarzında da, Doğu ve Batı işbirliğini ve milli ekonomide teknokratların etkin konumda olmasını desteklemiştir.
Daha önce birkaç kez kalp krizi geçiren ve 1982 kışından itibaren sağlık durumu daha da kötüye giden Brejnev, en son Ekim Devrimi'nin 65'inci yıldönümünde halkın karşısına çıktı. Brejnev, 10 Kasım 1982 tarihinde yerel saatle sabah 08:30'da geçirdiği bir kalp krizi nedeniyle yaşamını yitirdi. Brejnev'in ölüm haberi Komünist Parti Merkez Komitesi, Sovyet Yüksek Prezidyumu ve Sovyetler Birliği Bakanlar Kurulu'nun ortak bildirisi ile Sovyet halkına ve dünyaya 24 saat gecikmeli olarak Rusça ve İngilizce olarak duyuruldu.3 Cenazesi 100 ülkeden devlet, hükûmet başkanları veya dışişleri bakanının katıldığı devlet töreni ile Kızıl Meydan'daki Lenin'in Mozolesi'nin arkasındaki nekropole defnedildi.
Rusya'da 2013 yılında yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre Brejnev dönemi Rusya'da 20. yüzyılın en istikrarlı ve müreffeh dönemi olarak kabul edilmiştir.4
Orijinal kaynak: leonid brejnev. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Oral Sander, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Kasım 2005. ISBN 975-533-005-4. ↩
Brejnev'in ölümü bir gün sonra açıklandı , Milliyet 12/11/1982. ↩
Russians name Brezhnev best 20th-century leader, Gorbachev worst — RT Russian politics. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page